قرارداد هوشمند چیست؟ + (بررسی نحوه کار و پلتفرم پیاده سازی)

تصور کنید دنیایی را که در آن قراردادها به صورت خودکار و بدون نیاز به واسطه اجرا می‌شوند. دنیایی که در آن اعتماد به سیستم‌های مالی و قانونی به بالاترین حد خود رسیده است. این آینده‌ای است که قراردادهای هوشمند برای ما رقم می‌زنند. قراردادهای هوشمند، برنامه‌های کامپیوتری خودکاری هستند که بر روی بلاک چین اجرا می‌شوند و شرایط یک قرارداد را به صورت کد تعریف می‌کنند. این فناوری نوین، روشی امن، شفاف و کارآمد برای انجام معاملات و تعاملات پیچیده فراهم می‌کند و پتانسیل متحول کردن صنایع مختلف را دارد. در این مطلب وب سایت بیتمکس ابتدا به سؤال قرارداد هوشمند چیست؟ پاسخ می‌دهیم و سپس در خصوص آن به نکات بسیار دیگری اشاره خواهیم کرد.

قرارداد هوشمند چیست؟

قرارداد هوشمند چیست؟ قرارداد هوشمند (Smart Contract) یک کد یا برنامه کامپیوتری است که مستقیماً روی یک بلاک چین اجرا می‌شود. در این قرارداد شرایط به صورت کد تعریف شده‌اند و به صورت خودکار اجرا می‌شوند. اجرای خودکار این قراردادها باعث شده تا نیاز به حضور واسطه انسانی وجود نداشته باشد. به عبارت ساده‌تر، قرارداد هوشمند یک توافق دیجیتالی است که به محض برآورده شدن شرایط مشخص، به طور خودکار اجرا می‌شود. این فناوری نوین، امکان انجام معاملات و تعاملات پیچیده را به صورت ایمن، شفاف و بدون نیاز به اعتماد به شخص ثالث فراهم می‌کند.

تاریخچه قرارداد هوشمند

شاید تصور کنید که قراردادهای هوشمند (Smart Contract) در سال‌های اخیر و پس از معرفی بیت کوین به وجود آمدند. اما باید بدانید که قدمت این قراردادها طولانی‌تر است. اولین بار این مفهوم در سال 1994 مطرح شد اما با پیشرفت بلاک چین به واقعیت پیوست. دانشمندی با نام نیک سابو (Nick Szabo) که در حوزه کامپیوتر و رمزنگاری فعالیت می‌کرد، برای اولین بار مفهوم قرارداد هوشمند را در سال 1994 مطرح کرد. او قصد داشت از این روش برای پرداخت‌های الکترونیکی استفاده کند. او سر انجام با راه‌اندازی ارز دیجیتالی با نام بیت گلد، ایده خود را به واقعیت تبدیل کرد. در حقیقت بیت گلد اولین ارز دیجیتالی بود که قصد داشت سیستم پولی غیرمتمرکز بر اساس قراردادهای هوشمند را ایجاد کند.

اما کار به همین جا ختم نشد. ایده سابو مورد توجه ویتالیک بوترین جوان قرار گرفت و او با ایجاد بلاک چین اتریوم، یک بلاک چین اختصاصی برای قراردادهای هوشمند ساخت تا افراد بتوانند قراردادهای متنوع و پیچیده را اجرا کنند. اکنون هر روز شاهد به وجود آمدن ویژگی‌ها و کاربردهای جدیدی از قراردادهای هوشمند هستیم.

نحوه کار قرارداد هوشمند

حال که با پاسخ سؤال قرارداد هوشمند چیست؟ آشنا شدید، زمان آن رسیده تا در خصوص نحوه کار این تکنولوژی نیز اطلاعات بیشتری به دست آورید. اساس کار قراردادهای هوشمند بسیار ساده است. در حقیقت در آن‌ها شرطی تعریف می‌شود که در صورت تحقق دستوری را اجرا می‌کند. البته می‌توان این موضوع را ادامه داد. یعنی در صورتی که شرط به یک صورت خاص اجرا شد، دستور دیگری را اجرا خواهد کرد و در صورت عدم اجرا دستور سوم را اجرا می‌کند. اگر بخواهیم نحوه کار قراردادهای هوشمند را به صورت ساده بیان کنیم، باید به سه مرحله زیر اشاره داشته باشیم:

1. شرایط یک قرارداد به صورت کد نوشته می‌شود و این کد در بلاک چین اجرا و ذخیره می‌شود.
2. پس از تحقق شرط یا شرایط قرارداد، دستوری که در قرارداد وجود دارد به صورت خودکار اجرا می‌شود.
3. نتیجه قرارداد و اطلاعات مربوط به آن روی بلاک چین ذخیره می‌شود.

ویژگی‌‌های قرارداد هوشمند

قراردادهای هوشمند ویژگی‌های منحصر به فردی دارند که آن‌ها را به ابزاری قدرتمند و کارآمد در دنیای دیجیتال تبدیل کرده است. اما مهم‌ترین ویژگی‌های قرارداد هوشمند چیست؟ در ادامه برخی از ویژگی‌های خاص این قراردادها را با هم بررسی می‌کنیم.

• انجام فرایند به صورت خودکار
• عدم امکان تغییر پس از اجرا
• قابلیت شخصی‌سازی با انعطاف‌پذیری بالا
• شفافیت بسیار بالا
• امنیت بسیار بالا به دلیل استفاده از بستر بلاک چین
• حذف واسطه‌ها
• کارایی بالا و افزایش سرعت
• قابلیت پیگیری و اثبات
• کاهش هزینه‌ها
• امکان زمان‌بندی و نظارت دقیق

کاربرد قراردادهای هوشمند در دنیای واقعی

کاربرد قرارداد هوشمند چیست؟ آیا می‌توان از آن‌ها در زندگی واقعی نیز استفاده کرد؟ قراردادهای هوشمند نه تنها فرآیندها را ساده‌تر و شفاف‌تر می‌کنند، بلکه هزینه‌ها را کاهش داده و امنیت را افزایش می‌دهند. از خدمات مالی تا مدیریت زنجیره تأمین، این فناوری در حال تبدیل شدن به یکی از عناصر حیاتی در زندگی روزمره است و با توسعه آن، شاهد کاربردهای گسترده‌تر و نوآورانه‌تری خواهیم بود. برخی از مهم‌ترین کاربردهای قراردادهای هوشمند در زندگی واقعی عبارتند از:

• وام‌دهی و وام‌گیری: سیستم‌های مالی غیرمتمرکز (DeFi) امکان اعطای وام‌های خودکار با وثیقه گذاری ارز دیجیتال
• پرداخت‌های خودکار: انتقال وجه در زمان تحقق شرایط از پیش تعیین‌شده
• صدور بیمه: فعال‌سازی پرداخت خسارت بدون نیاز به واسطه در صورت وقوع رویدادهای بیمه شده
• ردیابی محصولات: امکان ردیابی کامل مسیر کالاها از تولید تا مصرف‌کننده نهایی
• خرید و فروش خودکار ملک: حذف واسطه‌ها و اجرای خودکار قراردادها پس از تحقق شرایط مانند دریافت کامل پرداخت
• صدور گواهینامه‌ها: ثبت و تأیید مدارک تحصیلی، شغلی یا قانونی روی بلاک چین
• مدیریت پرونده‌های پزشکی: ذخیره ایمن و مدیریت پرونده‌ها با کنترل کامل دسترسی برای بیمار
• مالکیت دیجیتال (NFT): ثبت مالکیت آثار هنری و دیجیتالی با قراردادهای هوشمند
• رأی‌گیری دیجیتال امن: امکان رأی‌گیری شفاف و قابل‌اعتماد با استفاده از بلاک چین
• پرداخت پاداش در بازی‌ها: تقسیم درآمد و جوایز در بازی‌ها به صورت شفاف و خودکار
• ردیابی محصولات کشاورزی: تضمین کیفیت و اصالت محصولات با ثبت مراحل تولید

اجزای اصلی قراردادهای هوشمند

اکنون زمان آن رسیده تا به سؤال اجزای اصلی قرارداد هوشمند چیست؟ پاسخ دهیم. به طور معمول قراردادهای هوشمند از 7 جز اصلی تشکیل شده‌اند. این اجزا عبارتند از:

• کد قرارداد: یکی از اصلی‌ترین اجزای قرارداد هوشمند کد قرارداد است که تفاوت‌های میان طرفین را به صورت الگوریتم‌های برنامه‌نویسی پیاده‌سازی می‌کند. زبان برنامه‌نویسی این کد با توجه به بلاک چین می‌تواند تفاوت داشته باشد.
• شرایط قرارداد: دومین جز اصلی قرارداد هوشمند، شرایط قرارداد است. این شرایط می‌تواند شامل هر چیزی مانند امضا کنندگان، تاریخ پرداخت، شرایط تحویل یا هر توافق خاص دیگری باشد که طرفین با آن موافقت کرده‌اند.
• داده‌های ورودی و خروجی: قراردادهای هوشمند نیاز به داده‌های ورودی دارند که می‌توانند از طرفین قرارداد یا منابع خارجی (مانند اوراکل‌ها) دریافت شوند. این ورودی‌ها به عنوان شرایطی برای اجرای کد استفاده می‌شوند و نتیجه اجرای قرارداد به عنوان خروجی‌ها در بلاک چین ثبت می‌شود.
• مکانیزم اجرا: این مکانیزم تضمین می‌کند که قرارداد به طور خودکار بر اساس شرایط تعریف‌شده اجرا شود. این مکانیزم شامل فرآیندهایی است که کد قرارداد را در بلاک چین به صورت مستقل از اراده افراد اجرا می‌کند و پس از برآورده شدن شرایط، اقدامات لازم را انجام می‌دهد.
• آدرس‌های دیجیتال و کلیدهای آن: هر طرف قرارداد به یک آدرس دیجیتال و کلیدهای عمومی و خصوصی آن نیاز دارد. البته کلید خصوصی تنها در اختیار فرد است اما باز هم برای دسترسی به قرارداد به آن نیاز دارد. از این آدرس‌ها برای ارسال یا دریافت دارایی‌ها و اطلاعات استفاده می‌شود.
• اوراکل‌ها: اوراکل‌ها واسطه‌هایی هستند که داده‌های خارجی را به بلاک چین منتقل می‌کنند. در بسیاری از قراردادهای هوشمند، داده‌های بیرونی مانند نرخ ارز و بسیاری موارد مشابه دیگر، به عنوان ورودی برای اجرای قرارداد استفاده می‌شوند. اوراکل‌ها این اطلاعات را به قرارداد هوشمند منتقل می‌کنند تا کد قرارداد بتواند اجرا شود.
• بلاک چین: در نهایت آخرین و البته یکی از اصلی‌ترین اجزای قرارداد هوشمند، بلاک چین‌ها هستند. بلاک چین‌ها بستری هستند که این قراردادهای هوشمند روی آن‌ها اجرا می‌شوند. این فناوری تضمین می‌کند که کدها یا به عبارت بهتر شرایط قرارداد قابل تغییر نیست و پس از اجرا به صورت دائمی در بلاک چین ذخیره می‌شوند.

تفاوت قرارداد هوشمند با قرارداد سنتی

از قراردادهای هوشمند و سنتی می‌توان به عنوان روش‌هایی برای تنظیم و اجرای توافقات میان افراد و مجموعه‌های متفاوت یاد کرد. اما این دو روش تفاوت‌های بسیار بزرگی با هم دارند. در قراردادهای سنتی، توافقات به صورت دستی یا توسط افراد یا نهادهایی دیگر مانند وکلا نوشته می‌شوند و نظارت روی آن‌ها بر عهده اشخاص ثالث است. این قراردادها معمولاً با مشکلاتی نظیر زمان‌بر بودن، وجود هزینه‌های اضافی، امکان وجود خطا و چندین مورد دیگر همراه هستند.

در طرف دیگر، قراردادهای هوشمند (Smart Contract) را باید قراردادهایی دیجیتالی دانست که روی بلاک چین ثبت و اجرا می‌شوند. این قراردادها به صورت خودکار بر اساس شرایط توافق شده میان طرفین عمل می‌کنند. با توجه به این‌که این قراردادها با استفاده از کد نویسی و بدون نیاز به واسطه‌ها اجرا می‌شوند، سریع‌تر و امن‌تر هستند و با هزینه کمتری اجرا می‌شوند. همچنین این قراردادها به صورت دائمی در بلاک چین ذخیره می‌شوند و همین امر باعث افزایش شفافیت آن‌ها شده است.

مهم‌ترین تفاوت‌های قراردادهای هوشمند و سنتی را در جدول زیر می‌توانید مشاهده کنید.

مزایای و معایب قراردادهای هوشمند چیست؟

قراردادهای هوشمند هم مانند هر تکنولوژی و فناوری دیگری با مزایا و معایبی همراه هستند. اما اصلی‌ترین مزایا و معایب قراردادهای هوشمند چیست؟ در ادامه این موارد را با هم بررسی می‌کنیم.

مزایای قرارداد هوشمند

از مهم‌ترین مزایای قراردادهای هوشمند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• خودکارسازی فرآیندها: خودکار سازی فرایندها با حذف واسطه‌ها و همچنین اتوماسیون کامل فرآیندها از ایجاد تا اجرا
• شفافیت و اعتماد: وجود تمام مراحل قرارداد و ثبت آن به صورت شفاف بر روی بلاک چین ثبت و عدم امکان دست‌کاری در آن‌ها
• امنیت بالا: امنیت بالای قراردادهای هوشمند به دلیل رمزنگاری قدرتمند بلاک چین
• کاهش هزینه‌ها: حذف هزینه‌های واسطه‌ها و کاهش هزینه‌های اداری
• سرعت بالا: اجرای سریع و آنی قراردادها بدون نیاز به تأیید دستی
• دقت بالا: کاهش خطای انسانی به دلیل اجرای خودکار قراردادها
• دسترسی‌پذیری جهانی: امکان دسترسی به قراردادها از هر نقطه دنیا و در هر زمان
• قابلیت برنامه‌نویسی: قابلیت ایجاد قراردادهای پیچیده با شرایط مختلف

معایب قراردادهای هوشمند

در کنار مزایای متعدد، قراردادهای هوشمند با معایبی نیز همراه هستند. مهم‌ترین معایب قرارداد هوشمند چیست؟ این موارد را در ادامه با هم بررسی می‌کنیم:

• پیچیدگی فنی: نیاز به دانش بالا برای توسعه و پیاده‌سازی قراردادهای هوشمند
• قابلیت اصلاح محدود: محدودیت بسیار بالا برای تغییر یا اصلاح قرارداد پس از ثبت روی بلاک چین
• وابستگی به زیرساخت بلاک چین: وابستگی بسیار بالا به عملکرد شبکه بلاک چین
• خطای انسانی در برنامه‌نویسی: امکان بروز مشکلاتی مانند از دست رفتن دارایی‌ها در صورت وجود خطاهای انسانی در کد قرارداد
• مشکلات مقیاس‌پذیری: امکان مواجه شدن با مشکلات مقیاس‌پذیری و انجام تراکنش‌های متعدد در برخی بلاک چین‌ها
• قوانین و مقررات نامشخص: عدم وجود قوانین و مقررات مناسب و شفاف در خصوص قراردادهای هوشمند در بسیاری کشورها
• آسیب‌پذیری در برابر حملات هکری: امکان مواجه شدن با حملات هکری در صورت عدم طراحی و کد نویسی مناسب قرارداد هوشمند

زبان برنامه‌نویسی قراردادهای هوشمند

زبان برنامه‌نویسی قراردادهای هوشمند چیست؟ باید بدانید که بلاک چین‌های مختلف از زبان‌های برنامه‌نویسی متفاوتی برای نوشتن قرارداد هوشمند پشتیبانی می‌کنند. رایج‌ترین زبان برنامه‌نویسی برای قراردادهای هوشمند سالیدیتی (Solidity) است که از آن در بلاک چین‌های معتبر و معروفی مانند اتریوم و ترون استفاده می‌شود. اما زبان‌های برنامه‌نویسی دیگری برای نوشتن قراردادهای هوشمند وجود دارد که در ادامه آن‌ها را با هم بررسی می‌کنیم.

• سالیدیتی (Solidity): اتریوم، آربیتروم، آوالانچ، بایننس، ترون، هدرا و پولیگان
• راست (Rust): کازماس، پولکادات و سولانا
• سی پلاس پلاس (C++): بیت کوین، ریپل، ایاس، کادنا و استلار
• جاوا (Java): اتریوم، آی بی ام و نئو
• جاوا اسکریپت (Java Script): اتریوم، سولانا، پولکادات و نئو
• پایتون (Python): اتریوم، نئو و استیم

همچین زبان‌های برنامه‌نویسی وایپر (Vyper) و Yul هم مشابه سالیدیتی هستند و در همان بلاک چین‌هایی که با استفاده از سالیدیتی می‌توان قرارداد هوشمند ایجاد کرد، می‌توان از آن‌ها نیز استفاده کرد.

بهترین پلتفرم‌های قرارداد هوشمند

انتخاب یک پلتفرم مناسب برای پیاده‌سازی قراردادهای هوشمند، همانند انتخاب یک زمین مناسب برای ساخت یک ساختمان است. هر پلتفرمی، زیرساخت‌ها، قابلیت‌ها و محدودیت‌های خاص خود را دارد. انتخاب نادرست، می‌تواند منجر به مشکلات جدی مانند هزینه‌های اضافی، کاهش امنیت، کندی عملکرد و حتی شکست پروژه شود. اهمیت انتخاب یک پلتفرم مناسب در این است که این پلتفرم باید بتواند نیازهای خاص پروژه شما را برآورده کند و به شما امکان دهد تا قراردادهای هوشمند خود را به صورت ایمن، کارآمد و مقیاس‌پذیر اجرا کنید. عواملی مانند امنیت شبکه، هزینه تراکنش‌ها، سرعت پردازش، قابلیت‌های توسعه و جامعه کاربری، همگی در انتخاب پلتفرم مناسب نقش دارند. بهترین پلتفرم‌ها برای اجرای قراردادهای هوشمند عبارتند از:

1. اتریوم (Ethereum)
2. سولانا (Solana)
3. پولکادات (Polkadot)
4. آوالانچ (Avalanche)
5. بایننس اسمارت چین (Binance Smart Chain – BSC)
6. ترون (Tron)
7. کاردانو (Cardano)
8. تزوس (Tezos)

چگونه یک قرارداد هوشمند روی بلاک چین بسازیم؟

برای ایجاد قرارداد هوشمند باید ابتدا در خصوص موضوع قرارداد و شرایط قرارداد مشخص شود و سپس در خصوص اوراکل و پلتفرم تصمیم‌گیری شود. باید اشاره کنیم که اوراکل به منبعی گفته می‌شود که اطلاعات خارجی را به قرارداد می‌دهد تا پردازش شود و پلتفرم همان بلاک چین مناسب است. پس از این موارد باید کد قرارداد هوشمند توسط زبان برنامه‌نویسی مناسب با بلاک چین نوشته شود. البته می‌توان کدهای این قراردادهای را از وب‌سایت‌هایی که به افراد در این زمینه کمک می‌کنند نیز برداشت. پس از آن باید کدهای قرارداد از طریق ابزارهای پیاده‌سازی نرم‌افزار یا کلاینت در قالب یک تراکنش روی بلاک چین ثبت شوند.

کلاهبرداری از طریق قرارداد هوشمند

کلاهبرداری از طریق قرارداد هوشمند چیست؟ رواج روزافزون بلاک چین، افزایش کاربردهای قراردادهای هوشمند و دانش نسبتاً پایین عموم مردم در این خصوص سبب شده تا پای کلاهبرداران و سودجویان به این حوزه باز شود. کلاهبرداران از روش‌های متفاوتی برای فریب کاربران و به سرقت بردن دارایی‌های دیجیتال آن‌ها استفاده می‌کنند. برخی از رایج‌ترین روش‌های کلاهبرداری از طریق قراردادهای هوشمند عبارتند از:

• کلاهبرداری مستقیم: قراردادی طراحی می‌شود که به طور عمدی کدهای مخربی دارد، به طوری که پول کاربران به آدرس‌های کلاهبرداران منتقل می‌شود.
• درب پشتی (Backdoor): قرارداد شامل کدی است که به طراح اجازه می‌دهد در هر زمان دارایی‌ها را برداشت کند.
• آسیب‌پذیری کد: اگر کد قرارداد هوشمند به درستی بررسی نشده باشد، هکرها می‌توانند از حفره‌های امنیتی استفاده کنند و دارایی‌های قفل‌شده را سرقت کنند. مثال بارز این نوع حمله، هک DAO در سال 2016 بود.
• قراردادهای جعلی: قراردادهایی که با وعده ارائه خدمات یا محصول، سرمایه کاربران را جمع‌آوری می‌کنند اما هیچ‌گاه محصولی ارائه نمی‌شود.
• راگ پول (Rug Pull): در این نوع کلاهبرداری، توسعه‌دهندگان یک پروژه، پس از جذب سرمایه و افزایش قیمت توکن، ناگهان پروژه را رها کرده و با پول سرمایه‌گذاران فرار می‌کنند.

جمع‌بندی

قرارداد هوشمند چیست؟ قراردادهای هوشمند، انقلابی در دنیای دیجیتال هستند که با ترکیب فناوری بلاک چین و برنامه‌نویسی، امکان اجرای خودکار و شفاف توافق‌ها را فراهم می‌کنند. این قراردادها نه تنها واسطه‌ها را حذف می‌کنند، بلکه باعث افزایش امنیت، سرعت و دقت در معاملات متفاوت می‌شوند. با استفاده از قراردادهای هوشمند، می‌توان به آینده‌ای نزدیک‌تر شد که در آن اعتماد نه بر اساس اشخاص، بلکه بر پایه‌ کدهای تغییرناپذیر شکل می‌گیرد. این فناوری نه تنها در امور مالی، بلکه در زمینه‌های دیگری مانند بیمه، زنجیره تأمین و حتی رأی‌گیری می‌تواند تحول عظیمی ایجاد کند.