قرارداد هوشمند (Smart Contract) بر پایه کدهای برنامه‌نویسی تنظیم شده و به‌شکل خودکار به اجرا درمی‌آید. این قراردادها نیازی به نظارت انسانی ندارند. حذف عامل واسطه از قراردادهای هوشمند باعث بالا رفتن سرعت تنظیم و اجرای آنها شده و امنیتشان را افزایش می‌دهد. اتریوم (ETH)، پولکادات (DOT)، کاردانو (ADA) و سولانا (SOL) مهم‌ترین پلتفرم‌ها برای تنظیم اسمارت کانترکت‌ها هستند.
در این مقاله بیتمکس درباره قراردادهای هوشمند و قابلیت‌هایی که این قراردادها به کاربران شبکه‌های بلاکچین ارائه می‌کنند، صحبت می‌کنیم؛ با ما همراه باشید.
اسمارت کانترکت چیست؟
برای درک بهتر قرارداد هوشمند، بهتر است از مقایسه آن با قراردادهای سنتی شروع کنیم. قراردادهای سنتی معمولا برای امضای توافق‌نامه بین دو یا چند شخص استفاده می‌شود. این قراردادها اغلب به‌صورت مکتوب بوده و تنظیم آنها برعهده شخص سومی است که حکم واسطه را دارد. وقت‌گیر بودن تنظیم بندهای قانونی، فسخ کردن قرارداد و مشکلات حقوقی از جمله معایب این نوع قراردادهاست.
قراردادهای هوشمند درست مقابل قراردادهای سنتی قرار می‌گیرند و هدف آنها حذف عنصر واسطه از توافق‌های دوطرفه است. Smart Contractها از طریق زبان برنامه‌نویسی و در بستر بلاکچین تعریف می‌شوند. شبکه اتریوم معروف‌ترین بلاکچین برای ساخت قرارداد هوشمند است. اگرچه شبکه‌های دیگری مثل پولکادات، کاردانو، سولانا و… نیز برای ایجاد و اجرای این قراردادها مورداستفاده قرار می‌گیرند.
اجرای قراردادهای هوشمند براساس ساختار برنامه‌نویسی «اگر/ آنگاه» (If/Then) است. توافق اصلی به‌صورت دقیق مشخص شده و به امضای دو طرف قرارداد می‌رسد؛ سپس «اگر» یکی از شروط قرارداد محقق شود، قرارداد به جریان افتاده و به‌صورت خودکار پیش می‌رود.
حذف عنصر واسطه و استفاده از کدهای برنامه‌نویسی باعث شده تا سرعت، کارایی و دقت در قراردادهای هوشمند بیشتر از قراردادهای سنتی باشد.
کاربرد قرارداد هوشمند چیست؟
بهترین مثال برای قرارداد هوشمند، پلتفرم‌های خریدوفروش اینترنتی یا زنجیره‌های تامین کالا هستند. در این پلتفرم‌ها می‌توان از اسمارت کانترکت‌ها برای نظارت دقیق‌تر و افزایش اعتماد بین فروشنده و خریدار استفاده کرد. حذف عامل واسطه، شفاف کردن مراحل پرداخت و ارسال باعث می‌شود تا خریدار و فروشنده راحت‌تر به یکدیگر اعتماد کنند و فرایندها با سرعت بیشتری انجام شوند.
کاربرد دیگر قراردادهای هوشمند، استفاده در پلتفرم‌های دیفای است. در این پلتفرم‌ها تمامی تراکنش‌ها به‌صورت غیرمتمرکز انجام می‌شوند. سرعت‌دهی به تراکنش‌ها و نظارت بر آنها مهم‌ترین مسئله در یک پلتفرم غیرمترکز است. به‌همین خاطر استفاده از قرارداد هوشمند به پیشرفت پلتفرم‌های DeFi کمک بزرگی می‌کند.
یکی از مهم‌ترین کاربردهای قراردادهای هوشمند نیز استفاده از آنها در پلتفرم‌های استکینگ ارز دیجیتال برای انجام این فرایند است.
از دیگر کاربردهای قراردادهای هوشمند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ساخت ارزهای دیجیتال جدید
- ایجاد سیستم‌های اتوماسیون
- راه‌اندازی فروشگاه‌های اینترنتی
- رهگیری تراکنش‌های مالی
- استفاده در پلتفرم‌های رای‌گیری و آماری
- نظارت بر زنجیره‌های تامین در صنایع بهداشت و کشاورزی
- مدیریت هویت در شبکه‌های بلاکچین و شبکه‌های اجتماعی
بیشتر بخوانید: وام ارز دیجیتال چیست؟ نحوه دریافت وام ارز دیجیتال
تاریخچه قراردادهای هوشمند
اختراع قراردادهای هوشمند به سال ۱۹۹۴ برمی‌گردد. نیکلاس سابو (Nicholas Szabo) از پیشتازان صنعت کامپیوتر، نخستین‌بار با هدف تکامل قراردادهای تجاری در شبکه‌های دیجیتال از «قراردادهای هوشمند» صحبت کرد. پیشنهاد سابو این بود که از الگوریتم‌های ریاضی برای خودکارسازی تراکنش‌ها در بازارهای دیجیتال استفاده شود.
نیک سابو ۱۰ سال قبل از پیدایش بیت کوین، مکانیزمی برای استفاده از یک ارز دیجیتال غیرمتمرکز معرفی کرد که با اسم «بیت گلد» معروف شد. هدف سابو این بود که قراردادهای تجارت الکترونیک را به شکل فرایندهایی خودکار و رمزنگاری شده توسعه دهد.
معرفی نخستین ارز دیجیتال دنیا باعث شده تا از نیکلاس سابو به‌عنوان خالق بیت کوین نیز نام برده شود؛ گرچه خود سابو بارها این ادعا را رد کرده است.
مزایای قرارداد هوشمند
مهم‌ترین مزیت قراردادهای هوشمند، حذف عامل واسطه در تدوین و اجرای توافق‌نامه‌هاست. در اسمارت کانترکت‌ها فقط طرفین قرارداد دخیل هستند و اجرای قرارداد به‌صورت خودکار پیش می‌رود.
از دیگر مزیت‌های این قراردادها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
سرعت، کارایی و دقت
قراردادهای هوشمند به‌صورت خودکار اجرایی می‌شوند. پس از تحقق یک شرط، قرارداد به جریان می‌افتد و طبق برنامه پیش می‌رود. حذف فرایندهای واسطه و عدم نیاز به پردازش کاغذی باعث شده تا سرعت و کارایی قراردادهای هوشمند بیشتر شود. حذف عامل انسانی باعث شده تا دقت اسمارت کانترکت‌ها نیز بالاتر برود.
افزایش اعتماد و شفافیت
در Smart Contractها تمامی عوامل واسطه حذف شده و سوابق تراکنش‌ها پس از رمزنگاری بین طرفین قرارداد به اشتراک گذاشته می‌شوند. شفافیت بندهای قرارداد و حذف عامل انسانی باعث افزایش اعتماد بین دو طرف قرارداد خواهد شد.
امنیت قراردادهای هوشمند
در قراردادهای هوشمند تمامی سوابق رمزنگاری می‌شوند و این فرایند باعث می‌شود هک شدن این قراردادها بسیار سخت و تقریبا غیرممکن باشد. به‌علاوه در شبکه‌های بلاکچین هر بلاک به بلاک قبلی و بعدی متصل می‌شود. درنتیجه اگر هکرها قصد دست‌کاری قراردادها را داشته باشند، باید کل زنجیره را تغییر دهند. این عامل نیز باعث افزایش امنیت در قراردادهای هوشمند خواهد شد.
کاهش هزینه‌ها
در قراردادهای سنتی، به‌ازای تنظیم قرارداد کمیسیون مشخصی به واسطه پرداخت می‌شود. در قراردادهای هوشمند اما نیازی به شخص سوم نیست و حذف کارمزدهای تنظیم قرارداد باعث کاهش هزینه‌ها خواهد شد.
تنوع و کاربردها
قراردادهای هوشمند انواع مختلفی دارند و متناسب با هر معامله یا کارکرد مورداستفاده قرار می‌گیرند.
معایب قراردادهای هوشمند
برخی از مشکلات قراردادهای هوشمند عبارتند از:
- اصلاح‌ناپذیر بودن: قراردادهای هوشمند قابل‌اصلاح نیستند و در صورت وجود اشتباه، نمی‌توان آنها را تغییر داد.
- خطای انسانی: اساس این قراردادها برنامه‌هایی است که توسط نیروهای انسانی نوشته می‌شود؛ به‌همین خاطر امکان خطا در آنها صفر نیست.
- رسمی نبودن: اسمارت کانترکت‌ها هنوز مورد تایید نهادهای قانونی و دولتی نیستند؛ درنتیجه اگر طی این فرایند به مشکل حقوقی برخورد کنید، قوانین مشخصی برای رسیدگی به شکایت‌‌ها وجود ندارد.
- هزینه‌های بالا: تنظیم قراردادهای هوشمند نیاز به دانش برنامه‌نویسی بالایی دارد. همین مسئله باعث بالا رفتن هزینه‌های تنظیم و ایجاد قراردادهای جدید می‌شود. زیرا متخصصین زبده برنامه‌نویسی می‌توانند یک قرارداد هوشمند بی‌نقص تنظیم کنند و در ازای این کار، دستمزد بالایی می‌گیرند.
- حریم خصوصی: در شبکه‌های بلاکچین اطلاعات در دسترس تمامی نودهای شبکه قرار می‌گیرد. این مسئله اگرچه امنیت و شفافیت قرارداد را افزایش می‌دهد، اما حریم خصوصی افراد را نقض می‌کند.
انواع قراردادهای هوشمند
قراردادهای هوشمند کاربردهای متفاوتی دارند و براساس همین کاربردها، به سه دسته زیر تقسیم‌بندی می‌شوند:
قراردادهای حقوقی هوشمند (Smart Legal Contracts)
متداول‌ترین نوع اسمارت کانترکت‌ها، قراردادهای حقوقی هستند. این قراردادها به‌نوعی تنظیم می‌شوند که جنبه قانونی داشته باشند. براساس قراردادهای حقوقی هوشمند، دو طرف قرارداد ملزم به اجرای بندهای آن هستند و در صورت نقض بندها، اقدام‌های قانونی به‌‌طور خودکار و بر پایه دیگر بندهای قرارداد پیگیری می‌شوند.
قراردادهای منطقی کاربردی (Application Logic Contracts)
این نوع از قراردادها معمولا تحت یک برنامه مدیریتی عمل می‌کنند. هدف از قراردادهای منطقی کاربردی (ALC) برقراری ارتباط و اعتبارسنجی بین دستگاه‌ها و برنامه‌های هوشمند است که در شبکه بلاکچین یا دیگر فناوری‌ها مثل اینترنت اشیا (IOT) کاربرد دارد. قراردادهای ALC بخش مهمی از قراردادهای هوشمند چندمنظوره به‌حساب می‌آیند.
قراردادهای سازمان‌های خودگردان غیرمتمرکز (Decentralized Autonomous Organizations)
سازمان‌های خودگردان غیرمتمرکز (DAO)، سازمانهایی هستند که در بستر بلاکچین ایجاد می‌شوند و از قوانینی کدگذاری شده برای نظارت بر عملکرد افراد کمک می‌گیرند. در این سازمان‌ها فعالیت تمامی اعضا براساس قرارداد هوشمند بوده و همه ملزم به رعایت قوانین وضع شده‌اند.
کسب درآمد از قرارداد هوشمند
قراردادهای هوشمند با زبان برنامه‌نویسی سالیدیتی نوشته می‌شوند که نیاز به دانش برنامه‌نویسی بالایی دارد. اگر به فکر کسب درآمد از ساخت قرارداد هوشمند هستید، می‌توانید به سراغ یادگیری این زبان بروید.
نو بودن بازارکار، امکان همکاری با شرکت‌های خارجی و درآمد دلاری، عواملی هستند که برنامه‌نویسان بلاکچین را به این مسیر فرامی‌خواند. ارائه خدمات مشاوره‌ای و آموزش تنظیم قرارداد هوشمند نیز از دیگر راه‌های کسب درآمد در این حوزه است.
سخن آخر
از قرارداد هوشمند می‌توان در راه‌اندازی فروشگاه‌های اینترنتی، نظارت بر زنجیره تامین، سیستم‌های اتوماسیون و… استفاده کرد. در تنظیم و اجرای این قراردادها نیازی به عامل واسطه نیست و حذف نیروی انسانی باعث بالاتر رفتن سرعت و امنیت اسمارت کانترکت‌ها می‌شود.
این قراردادها در سال‌های اخیر بخش مهمی از حوزه بلاکچین‌ها بوده‌‌اند و باتوجه به میزان مقبولیت آنها، می‌توان انتظار داشت در سال‌های آینده شاهد گسترش استفاده از این فناوری در حوزه‌های متعددی باشیم.
فراموش نکنید در بلاگ بیتمکس می‌توانید با سایر قابلیت‌های موجود در فناوری پررمزوراز بلاکچین، آشنا شوید.
