امور مالی غیرمتمرکز یا دیفای (DeFi) روش خریدوفروش ارزهای دیجیتال را متحول کرده است. یکی از راه‌های نوآورانه که بر عملکرد پروتکل‌های دیفای تاثیر می‌گذارد، بازارساز خودکار (Automatic Market Maker) است که به اختصار AMM نام دارد. اگرچه بسیاری از سرمایه‌گذاران ممکن است با بازارساز خودکار آشنا نباشند، اما این سیستم‌ها نقش مهمی در تضمین نقدینگی صرافی‌های غیرمتمرکز (DEX) دارد که این این روزها طرفداران بسیاری در حوزه کریپتوکرنسی‌ها پیدا کرده‌اند.
در این مقاله بیتمکس به‌سراغ بررسی این مفهوم و اهمیت استفاد از آن در صرافی‌های DEX رفته‌ایم؛ با ما همراه باشید.
بازارساز چیست؟
بازارساز یا بازارگردان (Market Making) یک عمل رایج در بازار مالی سنتی است. بازارسازان معمولا بانک‌ها یا شرکت‌های کارگزاری هستند که خدمات معاملاتی را ارائه می‌دهند. وظیفه آنها تامین نقدینگی یک دارایی و تامین منافع خریداران و فروشندگان است. اگر نقدینگی کافی برای سفارش‌های خریدوفروش در بازار وجود نداشته باشد، ممکن است اسلیپیج (Slippage) رخ دهد. اسلیپیج زمانی ایجاد می‌شود که قیمت دارایی قبل از تکمیل معامله تغییر کند.
اسلیپیج باعث می‌شود که صرافی‌های متمرکز برای تامین نقدینگی بیشتر به موسساتی مانند بانک‌ها، معامله‌گران و صندوق‌ها متکی باشند. این بازارسازان برای اطمینان از این‌که طرف مقابل برای هر معامله در دسترس باشد، چندین سفارش پیشنهادی (Bid) و درخواستی (Ask) ایجاد می‌کنند. قیمت‌های پیشنهادی و درخواستی براساس اندازه بازار دارایی پایه توسط شرکت یا فرد ارائه می‌شوند. در مقابل، بازارساز از تفاوت بین اسپرد پیشنهادی و درخواستی سود می‌برد.
بازارسازان همچنین از هزینه‌هایی که بابت تامین نقدینگی و اجرای سفارشات اخذ می‌شود، درآمد کسب می‌کنند.
بازارساز خودکار (AMM) چیست؟
بازارساز خودکار (Automatic Market Maker) یا AMM نوعی بازارساز است که براساس قراردادهای هوشمند عمل می‌کند. این قراردادهای هوشمند سفارشات خریدوفروش را بر اساس دستورات از پیش تعیین‌شده و بدون نیاز به حضور شخص ثالث انجام می‌دهند.
بازارسازان خودکار در صرافی‌های غیرمتمرکز (DEX) و دیگر برنامه‌های کاربردی غیرمتمرکز همتا به همتا (P2P) که در شبکه‌های بلاکچین اجرا می‌شوند، فعالیت می‌کنند.
این بازارسازها با استخرهای نقدینگی کار می‌کنند. این استخرها اساسا سرمایه‌های جمع‌آوری‌شده برای هر جفت معاملاتی هستند؛ کاربران در آنها می‌توانند دارایی‌های دیجیتال خود را به‌صورت آزادانه مبادله کنند.
هر کسی که در یک بازارساز خودکار بتواند الزامات مندرج در قرارداد هوشمند را برآورده کند به یک ارائه‌دهنده نقدینگی تبدیل شود. ارائه‌دهنده نقدینگی می‌تواند از طریق مشارکت خود در استخر نقدینگی درآمد کسب کند.
نمونه‌های شناخته‌شده در استفاده از بازارسازان خودکار پلتفرم‌های یونی‌سواپ (Uniswap) و پنکیک‌سواپ (PancakeSwap) هستند.
بازارساز خودکار چگونه کار می‌کند؟
بازارساز خودکار مشابه اوردر بوک (Order Book) در صرافی‌های متمرکز عمل می‌کند و اجازه ترید یک جفت معاملاتی مانند ETH/USDC را می‌دهد.
اما تفاوت بازارساز خودکار با اوردر بوک در این است که معاملات در آن بدون وجود سازمان نظارتی یا شاخص ثالث انجام می‌شوند. درحقیقت، پروتکل‌های بازارساز خودکار از قراردادهای هوشمند برای تسهیل معاملات استفاده می‌کنند.
بازارساز خودکار نوعی روش معاملاتی غیرمتمرکز است که با استخرهای نقدینگی و معاملات با جفت ارزهای معاملاتی کار می‌کند. استخرها از الگوریتم‌های ریاضی برای تعیین قیمت هر دارایی نسبت به دیگری استفاده می‌کنند. قیمت هر دارایی با استفاده از یک فرمول از پیش تعیین‌شده محاسبه می‌شود.
رایج‌ترین فرمول مورد استفاده در اکثر پروتکل‌های بازارساز خودکار برابر با «X× Y=K» است. پارامترهای این فرمول عبارت‌اند از:
- X نشان‌دهنده عرضه دارایی A
- Y نشان‌دهنده عرضه دارایی B
- K عامل ثابت (منعکس‌کننده کل نقدینگی موجود)
زمانی که معامله‌ای آغاز می‌شود، دارایی به استخر مربوطه ارسال خواهد شد. سپس، الگوریتم ریاضی قیمت دارایی را براساس تعداد توکن‌های موجود در استخر محاسبه می‌کند. الگوریتم برای این‌که از مقدار نقدینگی کافی برای هر دارایی مطمئن شود، به‌طور خودکار نسبت دارایی‌های رمزنگاری‌شده در استخر را با اندازه معامله تنظیم می‌کند. این کار بر قیمت هر دارایی تاثیر می‌گذارد.
بازارساز خودکار برای هر تراکنش کارمزد کمی دریافت می‌کند که اغلب کسری از معامله است. سپس دارایی تولیدشده بین تمامی ارائه‌دهندگان نقدینگی تقسیم می‌شوند. همان‌طور که دارایی‌ها خریدوفروش می‌شوند، قراردادهای هوشمند به‌طور خودکار مقدار دارایی استخر را برای حفظ تعادل قیمت تنظیم می‌کنند. به‌این‌ترتیب، دارایی‌ها در هر استخر به‌راحتی در دسترس همه کاربران قرار می‌گیرند.
استخر نقدینگی چیست؟
استخر نقدینگی (Liquidity Pool) یک ابزار مالی هوشمند مبتنی بر قرارداد است که نقدینگی را برای معاملات ارزهای دیجیتال فراهم می‌کند. به‌عبارت ساده‌تر، استخرهای نقدینگی به سرمایه‌گذاران اجازه می‌دهند تا دارایی‌های دیجیتال خود را به یک قرارداد هوشمند واگذار کنند که برای تسهیل سفارشات استفاده می‌شوند.
یکی از مزایای استفاده از استخرهای نقدینگی این است که به خریدار و فروشنده برای تسهیل معاملات نیاز ندارد. خریدار می‌تواند با استفاده از استخرهای نقدینگی، سفارش خرید را برای قیمت معینی آغاز کند.
استخرهای نقدینگی توسط سرمایه‌گذاران تامین مالی می‌شود. به‌همین دلیل هر سرمایه بخشی از کارمزد معاملاتی را دریافت می‌کند. سرمایه‌گذاران یک جفت نقدینگی با مقادیر مساوی (۵۰:۵۰) را در استخر ذخیره می‌کنند.
به‌عنوان‌مثال، اگر یک سرمایه‌گذار بخواهد در یک استخر نقدینگی ETH/DAI مشارکت کند، باید به میزان مساوی از ETH و DAI را ارائه دهد. همچنین وجود این استخرها در رسیدگی به مسائل مربوط به اسلیپیج حیاتی هستند.
استخرهای نقدینگی قیمت یک دارایی را نسبت به‌اندازه بازار آن تثبیت می‌کنند؛ بنابراین دارایی پایه در زمانی که معاملات در حال انجام است، نوسانات قیمتی را تجربه نمی‌کند.
صرافی غیرمتمرکز چیست؟
ازآنجایی‌که صرافی غیرمتمرکز همتا‌به‌همتا (P2P) است، از نظر قانونی در هیچ کشور یا حوزه قضایی مستقر نیست. این نوع صرافی‌ها تحت نظارت هیچ سازمانی نیستند و تمامی فرایند‌های آنها در بستر بلاکچین انجام می‌شوند. سرمایه‌گذاران می‌توانند برای خرید، فروش و انجام معاملات به‌صورت ناشناس و ایمن از صرافی‌های غیرمتمرکز استفاده کنند.
صرافی‌های غیرمتمرکز از پروتکل‌های بازارساز خودکار برای قیمتگذاری هر ارز دیجیتال به‌کار می‌گیرند تا آربیتراژ (Arbitrage) بالقوه ارز دیجیتال را کاهش دهند. این صرافی‌ها غیرحضانتی هستند و بدون مجوز کار می‌کنند. بنابراین، کاربران نمی‌توانند هیچ ارز دیجیتالی را در یک صرافی غیرمتمرکز ذخیره کنند؛ آنها فقط از طریق انواع کیف پول‌های سرد یا گرم معاملات خود را انجام می‌دهند.
ویژگی‌های بازارساز خودکار
همان‌طور که قبلا بیان کردیم، بازارسازان خودکار غیرمتمرکز هستند و ویژگی‌های مخصوص به خود را دارند.
از مهم‌ترین ویژگی‌های بازارساز خودکار می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
1. غیرمتمرکز بودن
بازارساز خودکار بدون مجوز است و به‌صورت غیرمتمرکز عمل می‌کند. به همین دلیل، کاربران مجبور نیستند قبل از انجام معاملات با شخص ثالث تعامل داشته باشند. آنها در عوض با کدهای کامپیوتری یا قراردادهای هوشمند و از طریق استخرهای نقدینگی فعالیت خواهند کرد. به‌این‌ترتیب، هیچ نهاد متمرکزی نمی‌تواند تصمیم بگیرد که آیا یک نفر می‌تواند در معاملات ارزهای دیجیتال شرکت کند یا خیر.
2. مبتنی‌بر قراردادهای هوشمند
بازارساز خودکار به قراردادهای هوشمند متکی است. قراردادهای هوشمند به کاربران اجازه می‌دهند تا معاملات را پس از اجرای شرایط اولیه به‌صورت خودکار انجام دهند. پس از اجرایی شدن شرایط، کاربران می‌توانند با استفاده از قرارداد هوشمند و بدون دخالت یا منبع بیرونی معاملات خود را انجام دهند.
3. داشتن چارچوب غیرحضانتی
بازارسازان خودکار غیرحضانتی هستند، به این معنا که کاربران تنها مسئول امنیت دارایی خود خواهند بود.
پلتفرم‌های غیرمتمرکز یا DEX معمولا از طریق کیف پول‌های رمزنگاری قابل دسترس‌اند؛ پس از اتمام کار می‌توان این کیف پول‌ها را حذف کرد. به‌این‌ترتیب، پلتفرم‌های غیرمتمرکز نمی‌توانند دارایی‌های هر کاربر را ذخیره کنند، بلکه تراکنش‌ها را تنها با استفاده از قراردادهای هوشمند پردازش خواهند کرد.
4. ارائه امنیت بالا
پروتکل‌های بازارساز خودکار به دلیل ماهیت غیرمتمرکزشان در بستر بلاکچین ذاتا امن هستند. ازاین‌رو، انجام حملات سایبری به این پروتکل‌ها دشوار است؛ زیرا بلاکچین از سیستم‌های توزیع‌شده (Distributed Systems) استفاده می‌کند. سیستم‌های توزیع‌شده اغلب از چندین گره بلاکچین یا نود (Node) تشکیل می‌شوند که هر کدام وظیفه حفظ امنیت شبکه را برعهده دارند.
مزایا و معایب بازارساز خودکار
بازارساز خودکار به‌دلیل جذابیتی که برای اقتصاد غیرمتمرکز دارد، به‌عنوان چشم‌انداز آینده بازار مالی در نظر گرفته می‌شود. این فناوری نوپا می‌تواند مزایا و معایب مخصوص به خود را داشته باشد که در جدول زیر به آنها اشاره کرده‌ایم:
| مزایا | معایب |
| هرکسی می‌تواند تامین‌کننده نقدینگی شود و درآمد غیرفعال کسب کند. | بیشتر در بازار DeFi استفاده می‌شود. |
| معاملات خودکار را فعال می‌کند. | معمولا برای مبتدیان رمزارز پیچیده است. |
| دستکاری قیمت را کاهش می‌دهد. | هزینه‌های گس می‌توانند بر اساس ترافیک شبکه ایجاد شوند. |
| پروتکل AMM با واسطه‌ها سروکار ندارد. | ضررهای مالی در صورت از دست دادن دارایی وجود دارند. |
| امن‌تر از یک صرافی متمرکز است. |
کلام آخر
بازارساز خودکار بخش بزرگی از بازار DeFi است. بنابراین معامله‌گران ارزهای دیجیتال در پلتفرم‌های DeFi می‌توانند به‌راحتی از این طریق به نقدینگی دسترسی داشته باشند و درآمد کسب کنند. نکته جالب‌تر این است که بازارسازان خودکار یک محیط قیمتگذاری پایدار و ثابت را تضمین می‌کنند. آنها همچنین غیرمتمرکز هستند و برای فعالیت نیاز به احراز هویت ندارند. این موضوع باعث شده است تا پروتکل‌های بازارساز خودکار به بهشت ارزهای دیجیتال برای نسل بعدی سرمایه‌گذاران تبدیل شوند.
فراموش نکنید در وبلاگ بیتمکس می‌توانید به نکات و آموزش‌های مهم کاربردی در حوزه کریپتوکرنسی‌ها، دسترسی داشته باشید.
