نرخ بهره (Interest Rate) از مفاهیم و اصطلاحات مهم و پرکاربرد دنیای اقتصاد است. این اصطلاح به‌ویژه در کشورهای درگیر تورم، بسیار شنیده می‌شود و کاربرد زیادی دارد. اما با این‌که نرخ بهره یک اصطلاح تقریبا رایج است، هنوز مفهوم و معنی دقیق آن برای بخش عمده‌ای از افرادی که با این موضوع سرو‌کار دارند، مشخص نیست.
با این مقاله از بلاگ بیتمکس همراه باشید، تا با این مفهوم پرکاربرد اقتصادی، انواع آن و همچنین شرایط این نرخ در بازار ارزهای دیجیتال بیشتر آشنا شویم.
مقدمه‌ای درباره نرخ بهره
نرخ بهره از فاکتورهای اقتصادی مهم و اساسی در همه کشورها به‌شمار می‌رود؛ با تغییر این نرخ در فرایندهای خرد و کلان اقتصاد کشور، تحولات مهمی ایجاد می‌شود. همچنین میزان بهره روی شرایط مالی مردم تاثیر قابل‌توجهی دارد.
این نرخ عموما توسط خزانه‌داری یا بانک مرکزی کشورها تعیین می‌شود و دولت هم روی تعیین آن نقش مهمی دارد. اما اصلی‌ترین عامل تعیین رقم بهره شرایط اقتصادی کشورهاست.
برای مثال، زمانی که کشور در رکود اقتصادی باشد، بانک مرکزی با کاهش این نرخ، افراد را به خروج دارایی‌های خود از حساب‌های سپرده و انتقال آن به سایر مجاری اقتصادی تشویق می‌کند. این گردش مالی باعث پویایی مقطعی یا شاید ادامه‌دار وضعیت اقتصادی خواهد شد.
همان‌طور که در ابتدا اشاره کردیم، این نرخ در کشورهای درگیر با تورم بالا و دچار مشکلات اقتصادی، کاربرد بیشتری دارد. در کشورهایی که بازار مالی آن‌ها رونق چندانی ندارند و ریسک سرمایه‌گذاری به‌دلیل نوسانات بالاست (مثل کشور ما)، افراد مایل‌اند دارایی‌های خود را در یک سرمایه‌گذاری با ریسک پایین در حساب‌های بانکی راکد نگه داشته و سود ماهانه دریافت کنند.
«در پاسخ به پرسش نرخ بهره چیست به زبان ساده می‌توان گفت: نرخ بهره هزینه زمان استفاده از پول یا سرمایه است.»
منظور از نرخ بهره یا سود چیست؟
تا به اینجا مشخص شد که این نرخ همان میزان سود بانکی است که در ازای سپرده‌های بانکی به افراد پرداخت می‌شود. در شکل دیگر هنگامی که از یک بانک، شخص یا موسسه وام دریافت می‌کنید؛ در ازای مدت زمانی که مبلغ دریافتی در اختیار شماست به آن سود تعلق می‌گیرد؛ این سود نیز براساس بهره یا سود بانکی مصوب هر کشور مشخص می‌شود.
اهمیت سود یا بهره بانکی در اقتصاد
نرخ بهره را می‌توان یک مشوق مهم برای موسسه یا شخص وام‌دهنده دانست. این نرخ در واقع تضمین می‌کند که ارزش پول وام‌دهنده در زمان بازپرداخت تسهیلات حفظ شود.
مسلما بالا بودن بهره روی حساب‌های بانکی، مشوقی تاثیرگذار برای جذب سرمایه افراد به‌شمار می‌رود. اما بالا بودن این نرخ در زمینه تسهیلات بانکی یک عامل بازدارنده است. پس سود بانکی و همچنین بهره تسهیلات باید به‌گونه‌ای تعیین شود که بین میزان سرمایه‌گذاری افراد در بانک‌ها و تمایل به دریافت تسهیلات یک تعادل نسبی وجود داشته باشد.
لازم به‌ذکر است که سپرده‌گذاران بانکی نیز در چرخه اعطای وام دخیل‌اند و به‌نوعی سود سپرده آن‌ها، همان سود یا بهره دریافتی از تسهیلات است که گیرندگان وام پرداخت می‌کنند. به‌عبارت ساده‌تر محل تامین تسهیلات بانکی، همان سرمایه‌های مردمی است.
تسهیلات کلانی که بانک‌ها به موسسات، تجار، کسب و کارها و…، می‌دهند به‌نوعی چرخ‌دنده اقتصاد کشورهاست. بسیاری از کسب و کارها یا واحدهای تولیدی و صنعتی در بازه‌های زمانی مختلف با دریافت یک وام، جانی تازه می‌گیرند و با گسترش فعالیت‌های خود به پویایی اقتصاد کشورها و گسترش جریانات مالی کمک می‌کنند.
با این تفاسیر اهمیت نرخ بهره کاملا مشخص است. این نرخ مشوق یا بازدارنده از ارکان مهم در اقتصاد به‌شمار می‌رود و تعیین حدود آن مهم و حیاتی است.
گفتیم که در عموم کشورها، بانک مرکزی تعیین‌کننده نرخ سود بانکی یا همان بهره بانکی است که این فرایند با نظارت دولت و براساس شرایط اقتصادی کشور تعیین می‌شود. اگر شاخص نرخ بهره به‌درستی مشخص نشود و برای تعیین آن تمامی فاکتورهای اقتصادی مهم مورد‌توجه قرار نگیرند، عوامل مخرب و زیان‌باری خواهد داشت. اصلی‌ترین معضلی که این اشتباه ایجاد می‌کند، افزایش سریع نرخ تورم است.
سود بانکی در ایران را بانک مرکزی تعیین می‌کند و هر چند سال یک‌بار دست‌خوش تغییراتی می‌شود.
آشنایی با انواع نرخ بهره
نرخ سود یا بهره‌ای کلی که توسط بانک مرکزی تعیین می‌شود، یک رقم ثابت و مشخص است؛ اما در کنار این رقم، در بازارهای مختلف مالی نرخ‌های متفاوتی برای بهره در‌نظر گرفته می‌شود که در ادامه به بررسی هریک از آن‌ها می‌پردازیم:
1. نرخ بهره اسمی: سود بازپرداخت وام که در ابتدای عقد قرارداد بین وام‌دهنده و وام‌گیرنده، مشخص می‌شود. برای مثال شما متعهد می‌شوید در ازای دریافت ۱۰۰ میلیون تومان از بانک X با بازپرداخت ۲ ساله، ۱۸ درصد بهره یا سود پرداخت کنید. این نرخ در رابطه با اوراق مشارکت با سود سالانه نیز صدق می‌کند.
2. نرخ بهره واقعی: این نرخ مانند نرخ اسمی است با این تفاوت که در محاسبه آن تورم نیز لحاظ می‌شود. به بیان دیگر اگر نرخ تورم را از نرخ اسمی کم کنیم نرخ بهره واقعی به‌دست می‌آید.
تصور کنید تورم سالانه ۱۵ درصد بوده و شما اوراق مشارکت با سود ۲۰ درصد سالانه خریداری کرده‌اید، بنابراین سود اوراق شما ۵ درصد خواهد بود و این میزان بهره واقعی آن است.
اگر تورم بیشتر از رقم بهره‌ای که در قرارداد وام یا اوراق شما ذکر شده باشد، نرخ بهره واقعی منفی خواهد بود.
3. نرخ بهره طبیعی: به‌نوعی این نرخ همان سود یا بهره بازار است. به‌عبارت دقیق‌تر بازدهی سرمایه یا سرمایه‌گذاری را بهره طبیعی می‌گویند. یعنی اگر شما ۱میلیارد تومان در بازار یا کسب و کاری سرمایه‌گذاری کنید و ۲۰۰ میلیون تومان در عرض یک‌سال سود به‌دست بیاورید، ۲۰ درصد بهره طبیعی پول شما بوده است.
4. نرخ بهره بازار: به میزان بهره در سرمایه‌گذاری‌های کوتاه مدت گفته می‌شود. به‌عبارت دقیق‌تر میزان پرداختی برای استفاده از کالاهای سرمایه‌گذاری است که مقدار آن را میزان عرضه‌وتقاضای این کالاها مشخص می‌کند.
5. نرخ بهره تعادل: این نرخ را زمانی مشاهده می‌کنیم که نرخ بهره طبیعی با نرخ سود بازار مساوی باشد.
6. نرخ بهره موثر: کسانی که اوراق مشارکت خریداری می‌کنند، عموما در بازه‌های ۳ یا ۶ ماهه سود مشارکت خود را دریافت می‌کنند. اگر سود دریافتی را مجددا سرمایه‌گذاری کنند، بهره به‌دست آمده از این سرمایه‌گذاری بهره موثر نام دارد. در این روش میزان سود اوراق از نرخ ذکر شده در ابتدای سرمایه‌گذاری به مراتب بالاتر خواهد بود.
7. نرخ بهره جاری: برگه‌های سهام در بازار بورس دارای دو قیمت اسمی و جاری هستند؛ قیمت اسمی روی برگه‌ها درج می‌شوند و در اساس‌نامه ثبت شده است. اما قیمت جاری را شرایط بازار مشخص می‌کند. سهم‌ها براساس قیمت اسمی، سالانه مقداری بهره مشخص دریافت می‌کنند؛ با تقسیم میزان بهره دریافتی بر قیمت جاری یا همان بازاری، بهره جاری به‌دست می‌آید.
8. نرخ بهره منفی: در شرایط رکود شدید اقتصادی، بانک‌ها نه تنها در ازای سپرده‌گذاری بانکی سودی پرداخت نمی‌کنند که برای نگهداشت پول از سپرده‌گذاران پول هم می‌گیرند. میزان پول دریافت شده نرخ بهره منفی را مشخص می‌کند.
9. نرخ بهره شناور: بیشتر اوقات بانک‌ها علاوه‌بر میزان بهره‌ای که هنگام اعطای تسهیلات به افراد مشخص می‌کنند در دوره بازپرداخت نیز بنابر شرایط اقتصادی و تورمی کشور، نرخ سود یا بهره را جابه‌جا می‌کنند (افزایش می‌دهند). این نرخ متغیر در زمان بازپرداخت را بهره شناور می‌گویند.
روش‌های محاسبه بهره
به‌طور‌کلی با دو روش ساده و مرکب محاسبه می‌شود:
نرخ بهره ساده (Simple Interest Rate)
ساده و سریع‌ترین روش برای محاسبه سود وام‌های بانکی به‌شمار می‌رود. برای محاسبه بهره در این روش از فرمول «Simple Interest=P*i*n» استفاده می‌کنند.
در این فرمول نرخ بهره حرف P اصل سرمایه و حرف i نرخ بهره سالانه را نشان می‌دهد. همچنین حرف n نشان دهنده زمان باقی مانده تا بازپرداخت کامل وام است.
نرخ بهره مرکب (Compound Interest Rate)
در این روش محاسبه بهره عموما وام‌دهنده سود بیشتری دریافت می‌کند. در نرخ مرکب علاوه بر دریافت بهره از اصل سرمایه از بهره آن در طول مدت بازپرداخت نیز سود گرفته می‌شود.
نرخ بهره در بازار ارزهای دیجیتال
بازار ارزهای دیجیتال امروزه یکی از بسترهای مهم اقتصادی در دنیاست و بسیاری از فرایندهای جاری در فضای اقتصاد سنتی به این بازار نسبتا نوین نیز راه پیدا کرده‌اند.
پلتفرم‌ها و پروژه‌های وامدهی یکی از اشتراکات دنیای کریپتوکارنسی با اقتصاد سنتی است. درحال حاضر پروژه‌های ارز دیجیتال مختلفی شکل گرفته‌اند که به کاربران وام ارز دیجیتال می‌دهند. تمام مراحل دریافت این وام‌ها در بستر بلاکچین و به‌طور کاملا غیرمتمرکز انجام می‌شوند. اما در این همه این وام‌ها نیز مانند تسهیلات بانکی با سود و بهره سر و کار داریم.
این نرخ براساس فاکتورهای مختلف مثل قیمت ارز مورد نظر، میزان تقاضا یا عرضه آن، تعداد کاربران شبکه، شرایط کلی بازار و…، تعیین می‌شود. اما مهم‌ترین نکته در مورد بهره وام‌های کریپتوکارنسی، میزان نوسانات این بازار به‌شمار می‌رود.
همان‌طور که می‌دانیم ثبات قیمت‌ها در دنیای ارزهای دیجیتال لحظه‌ای است، بنابراین سود تعیین شده برای وام نیز نمی‌تواند شرایط ثابتی داشته باشد. این نرخ با نوسانات بازار تغییر می‌کند.
برای مثال اگر از پلتفرم وامدهی Aave وام گرفته باشید با افرایش قیمت این ارز، میزان بهره پرداختی شما نیز افزایش خواهد داشت. همچنین اگر قیمت ارز دیجیتال آوه کاهش پیدا کند، میزان بهره پرداختی شما نیز کم تر می‌شود.
سود استیکینگ ارز دیجیتال
در بازار ارزهای دیجیتال علاوه‌بر پلتفرم‌های وامدهی، شبکه‌هایی توسعه یافته‌اند که در ازای ذخیره یا استیک کردن دارایی‌های دیجیتال به کاربران سود می‌دهند. میزان بهره در استیکینگ ارز دیجیتال نیز مانند سیستم وامدهی در این فضا با نوسانات بازار تعیین می‌شود.
اگر قیمت ارز استیک شده شما صعودی باشد میزان بهره یا سود دریافتی شما افزایش پیدا می‌کند؛ اما اگر این ارز در روند نزولی باشد، میزان سود شما نیز روند کاهشی خواهد داشت.
سخن آخر
با این تفاسیر چیزی که مشخص است، اهمیت نرخ بهره در بازارهای مالی سنتی و نوین است. این نرخ علاوه‌بر آن‌که بر شرایط کلی اقتصاد جوامع تاثیرگذار است، رکنی مهم در کسب سود از سرمایه‌گذاری در بسترهای مختلف به‌شمار می‌رود.
اما همان‌طور که اشاره شد در اقتصادهای ضعیف یا به اصطلاح رایج بیمار مانند شرایط کنونی اقتصاد ایران، اهمیت این موضوع چندین برابر می‌شود.
در این مقاله سعی کردیم با زبانی ساده این مفهوم را برای شما بازگو کنیم؛ اگر مفاهیم اقتصادی دیگری هستند که در ذهن شما سوال ایجاده کرده‌اند، سری به بلاگ بیتمکس بزنید.
